ÇOCUĞUNUZUN MOTOR SİSTEMİNİ DEĞERLENDİRME

 

Kasların Gerilim Düzeyi (Muscle Tone)

Eğer çocuğunuzun kaslarının zayıf bir gerilim durumu var idiyse, siz şimdiye kadar zaten onun farkına varmış ve tıbbi ve fizyolojik bir değerlendirme yapmış olmalısınızdır. Ama, eğer problem çok düşük bir derecede, gizli ise, problemin farkına varmayabilirsiniz.

 

Çocuğunuz sizi kucakladığında ne oluyor? O, vücudunu sert ama rahatlamış, gevşemiş hissediyor mu? Torba gibi gevşek mi? Sıkı ve katı mı? Kucağınıza oturduğunda ve siz onun kol ve bacaklarını oynattığınızda, onlar en az bir dirençle hemencecik oynuyorlar mı? Sanki pelteden yapılmış gibi çok kolay mı oynuyorlar? Yoksa, kasları sizin hareket ettirmenizi engellercesine çok mu yavaş ve sert oynuyor? Prensip itibariyle, gevşeklik “düşük kas gerilimi”, ve katılık “yüksek kas gerilimi” olarak nitelendirilebilir.

 

Eğer siz çocuğunuzu yüzleyecek şekilde, onu ellerinden tutarak ayakta dikilirseniz, o sizi bir seri halinde yapacağınız diz bükme hareketlerinizi taklit edebilir mi? Ayaklarındaki kasları kullanarak vücudunu aşağı yukarı kımıldatabilir mi? Çömeldiği zaman, vücut ağırlığını taşıyabilir mi? Bu tür oyunları oynarken, akıcı ve sakin mi görünüyor yoksa kımıltılı ve kendinden emin değil mi? Genellikle bir çocuğun ayaklarını kullanarak kendini ayağa kaldırabilmesi, onun genel kas gerilim yeteneği için iyi bir işaret olarak kabul edilir. Çocuğunuz yerde uzun bir süre oyuncaklarıyla oynasın, örneğin arabaları ve trenleri itsin kaksın, farzedelim ki başını dik tutmak için, kolunu kullanarak yerden destek alsın. (Bazı çocuklar oynarken bir kol üzerine dayanıp da başlarını dik tutmada güçlük çekerler.) Eğer sizin çocuğunuz, havadaki bir nesneyi parmağıyla gösterebilmek için, kolunu uzayda yeterli derecede uzun bir zaman tutamıyorsa, “düşük kas gerilimi” var demektir. Eğer bir noktayı işaretlemek istiyorsa, bunu tam isabetle yapabilir mi? Kollarındaki kasları ne denli iyi kontrol edebiliyor? 

 

İnce Motor Yetenekler

İyi bir kas gerilim düzeyi, ince-motor yetiler için de elzemdir. Eğer çocuğunuz hiç olmazsa on sekiz aylıksa, bir tükenmez ya da kurşun kaleminin ucuyla bir şeyler çizmek için avuçlayabildiğini görmelisiniz. Eğer iki yaşını doldurmuşsa, kargacık burgacık bir şeyler mi çiziyor, yoksa yalnızca bir darbe mi vurup geçiyor? O iki buçuk olduğunda, kalemi düpedüz bir çizgi çizmek için kullanbiliyor mu? Aynı yaşta o bir düğmeyi çevirebilmeli, bir şişenin kapağını çıkarabilmeli ve bloklarla sekiz ya da daha yüksek katlı kuleler dikebilmeli. Üç ya da dört yaşında, ondan bir kalemi üç parmakla sıkı sıkıya tutması ve daireler, X’ler ve kare’ler kopya etmesi beklenir.

 

Motor Planlama

Bazı ince ve kaba motor yeteneklere ek olarak, algısal ve bilişsel süreçler, gayeye yönelik davranışlar için de elzemdirler. Bir şeyler yapabilmek için, birinin önce bir fikre sahip olması, sonra, o fikri uygulamaya koymak için gerekli olan adımları sıralaması ve son olarak da, planı uygulaması gerekir. Öğrenmek için, bir gayeye varmak yolunda kullanılacak “hareketleri planlama” yetisinin cidden hayatsal bir önemi vardır.

 

Çocuğunuzun hareketlerini birbiri ardından sıralayabilme yetisini değerlendirmek için, onu gözleyin. Bir işi bitirebilmek için, iki ya da üç hareketi birbiri ardından sıralayabilir mi? Epey uzakta, birkaç adım mesafedeki oyuncağını almak istediğinde, ona doğru yürüyecek mi, yoksa yerde sürünecek mi ve ona vardığında elini uzatıp alacak mı? O işi yaparken başka bir şey de yapacak mı yoksa ondan vazgeçecek mi? Bir balona bir vuruş yapıp sonra da el değdirebilir mi? Merdivenlerden inip çıkabilir mi yoksa siz ona her kez ayağını nereye koyması gerektiğini anımsatır mısınız? Eğer o iki yaşından büyükse, kollarını ve ellerini kullanarak büyük bir topu yakalayabilir mi? Ana okulların çoğunda öğretilen şarkı ve el hareketleriyle birlikte söylenen nağmeleri aynen tekrarlayabilir mi? Gene, bir ana okulunun ilk sınıfında yapılan hareketleri yineleyebilir mi? Bir seri şekilleri kopya edebilir mi, örneğin kurşun kalem hangi yöne gidecek ve sonra, istenilen doğru noktaya hedeflenecek?

 

Oyuncak dolu bir oda içinde, gayesiz dolaşıp duran çocuklar, oyuncakları seçmek ve onların ne olduklarını anlamak için gereken hareketleri nasıl planlayacaklarını bilemezler bile. Bazan, çocuk, bir oyuncağı eline alır, sonra yere düşürür, zira o oyuncağı raftaki yerine geri koymak için gereken bir ya da iki adım hareketlerin sıralanmasını yapamaz. Motor planlama güçlükleri olan çocuklar, “yapmama”yı, “yapmak”tan daha iyi bilirler, çünkü “yapmamak”, çözülmesi çok daha kolay bir problemdir: yapmazsınız, olur biter. Çocuğunuz, oyuncaklarla yeni dolmış bir sepeti baş aşağı edip onları yere dökebilir mi? İki oyuncağı birbirlerine ilk yardım bandı ile birleştirmişseniz, bandı çekip alarak, ikisini birbirinden ayırabilir mi? Çok düşük derecede motor planlama güçlükleri olan bir çocuk, bir düğmeye basmakla bir oyuncağın bir parçasının, saklandığı yerden başını kaldırması, ya da bir piyano tuşuna dokunmakla ses çıkarmayı becermesi gibi etki ve sonuç ilişkilerinin göreceli olarak kolay olduğu vakalarda başarılı olabilir.

 

Eğer siz, çocuğunuzun bir elinden tutup da ona bir aksiyonu tamamlaması konusunda yardımda bulunuyorsanız, olası onun motor planlama güçlüklerine yardımcı oluyorsunuz. Halbuki o, yeterli derecede bir pratik’le, kendi kendine yardım edebilecek bir düzeye gelebilir. Bazan, böyle bir aksiyona başlamak başlangıçta çok güç gelebilir ama, çocuk bir kez başladıktan sonra, aksiyonları ‘sıralama’ya başlar. Çocuğunuza bir nesne verin ve onu aldığına ve kullandığına emin olun.

 

Sanal oyun  da motor planlama yetisi gerektirir. Eğer sizin çocuğunuz, sonuçta nereye gideceğini bilmeksizin bir araba ya da treni hiç bir yere gitmeksizin ileri geri itip duruyorsa, bir daha sonraki hedefe varmak için gereken motor ‘sıralamayı’ yapamıyor demektir. Bu konuda, örneğin bir oyuncak bebeği arabayı sürmek için şöför olarak kullanamayacaktır, zira o iş, iki kademede yapılması gereken bir aksiyon gerektirir; ekleyelim ki, bunu düşünmek dahi, daha yüksek düzeyde soyut düşünmeyi kullanım alanına sokmak demektir.

 

Daha yüksek düzeydeki sanal oyunlar, hatta daha yüksek motor planlama yetisi gerektirir. Çocuğunuz, örneğin bir çay partisi için gerekli araç ve gereci hazırlayıp, size servis verip, sonra da tabakları yerlerine koyabilir ve eve dönebilir mi? Sanal arabasını sanal yüzme havuzuna sürüp, yüzmeye dalıp, kurulanıp eve dönebilir mi? Bu fikirleri ifade etme, daha uzun aksiyon dizilemelerini gerektirir. Fikir, aksiyonları sürükler. Bazı çocuklar, çok parlak, yaratıcı fikirleri oldukları halde, aksiyonları yerine getirmekte ‘yavaş, beceriksiz’ oldukları için yalnızca fikirler hakkında konuşmayı yeğlerler; diğerleri tüm bunları edilgen bir şekilde gözetleyip, aksiyonlara girişmeye yeltenmezler bile. Motor-planlama problemli bir çocuk, aynı şekilde, bu planlamayı olmazsa olmaz kılan bazı aktiviteleri engellemeye çalışır, örneğin bazı çocuklar “okuma”yı çok severler, zira bu işlevin koyduğu koşul, sayfaları çevirmektir. Zorlukları yenmek için verilen öğütleri sürekli uygulamakla, çocuklar onun üstesinden gelebilirler; fakat bazı çocuklar her bir aksiyonun ‘sıralanması’nı ayrıca öğrenmek zorundadırlar, çünkü, bir dizi aksiyonu öğrenmek, ona benzer diğer aksiyonları öğrenmeği otomatik kılmıyor.

 

Motor Planlama yetenekleri, görünürde hedefsiz gibi yorumlanabilecek hareketler ve basit, yineleyen aksiyonlardan -ki motor-planlama bozukluğu gösteren çocukların hemen hepsinde görülür- iki ya da üç kademe gerektiren problem çözebilen motor aksiyonlara kadar gelişebilir. Daha uzun vadeli problem çözücü ‘sıralamalar’, örneğin bir sandalyenin üstüne çıkıp bir raftan istenilen bir kitabı almak, çocuğu, daha karmaşa taklitlere, sanal oyunlar ve uzay ilişkilerini de içeren ve hatta altı odalı bir ev inşaına kadar giden problem çözebilme yeteneklerine kadar götürebilir. Hiç şüphe yok ki, motor planlama, çocukta, daha genel ‘sıralama’ yetenekleriyle de yakından ilintilidir.